Ang Tiglulombay ng Panitikang Hiligaynon sa South Cotabato

ni Adrian Medina Pregonir

            Subong sang amamakol nga nagaulhot sa sagingan ang Panulatan ukon Panitikang Hiligaynon diri sa Cotabato Nabagatnan, kon sa diin lumapaw ini sa kadulunan sang sarang maipabutyag kag mamugna nga mga halandumon kag tulumuron mga nagkalainlain nga igbalatyag sang mga manunolat.

            Masami nga ginasegun sang iban nga wala man sang mga manunolat sa South Cotabato nga nagasulat sa Hiligaynon kay kuno indi man puro ukon dalisay ang Hiligaynon sang mga Ilongganon diri subong sang mga taga-West Visayas particularmente na sa Iloilo, Bacolod, Negros Occidental, Guimaraas, kag iban pa. Apang kon aton gani balikan, ako mismo nagatuo sa ginahambal ni Chomsky nga "wala sing dalisay nga pulong." Sa akon pagbasa sang mga sinulatan ni Magdalena Jalandoni nga isa sa mga haligi sang Panulatan nag nagbugwal sang iya balatyagon sa panahon sang inaway kag isa ka Republic Cultural Heritage Awardee, makit-an ko man nga may hapulas kag hakus ini sang pulong Tagalog/Filipino kon mahubsan na sya sang Hiligaynon. 

            Sa akon pagbista, ang isa sa kabangdanan ngaa wala sang may ginatanyag nga manunolat sang Hiligaynon sa South Cotabato amo ang kakulangan sang mga pamantalaan kag balasahon nga nagaalinga kag nahatag higayon agod mas mapatin-ad ang panulatan sa Probinsya. Ikaduha, wala sang mga hubon nga nagapadayon sa pagpasanyog sang Panulatan particularmente sa Hiligaynon bisan pa sadtoanay may ginpatukod diri nga Sumakwelan Writers' Group nga pamunoan kon tani ni Romeo Roullo ibago wala man bangod nakita nga wala sang may luyag nga magpasakop. 

                May yara sang Manug-isa: South Cotabato Writers Association, isa ka hubon sang mga batan-on nga mga manunolat nga nagapanguna sa nagkalainlain nga hublag pangpanulatan subong abi sang Spoken Word Events, Poetry Reading, Zine Fest kag iban pa. Ang Chairman sang hubon amo si Royal Ramos. 

               Madamo man sa pagkakaron ang nagatinguha agod mas mapasanyog ang Pulong Hiligaynon kag panulatan diri sa Probinsya. Luwas sa bantog nga Bombo Radyo nga may madamo kag makawiwili nga radyo drama, madamo naman subong sang FM Station nga nagagamit sang Hiligaynon bisan sa pagpili sang ila musika.

               Subong, buhi ang pulong pag-abot sa kamot sang mga musiko, kag buhi nga tumuluo ang Ilonggo Pop/XT on Sax nga nagasulat sang mga ambahanon sa Hiligaynon gamit ang variant ukon nasamu na nga pulong diri sa Rehiyon. Sa ila ginhimo, nakita gid ang daku nila sini nga pagbagtok sa ila mga tagpalamati kag pag-apresyar man sang pulong kag musika. 

               Pipila sa mga umalamba kag magsusulat nila amo nanday EJ Parsacala, Don Flores, NatNat, Marvin Blue Corpus, Ferdinand Aragon, Lanz Larona, Ramboy Magan kag iban pa. 

            May mga nagasulat na sa Pulong Hiligaynon nga nabantala sa Hiligaynon Magazine gikan diri sa Rehiyon Dose sugod sang 1960's subong abi kay Felizardo Lazado nga gikan sa Tacurong kag manunodlo sadtoanay, kag diri sa South Cotabato, buhi man nga saksi ang mga binalaybay, nobeleta, nobela, kag malip-ot nga mag sugilanon ni Romeo Roullo nag nabantala man sa Hiligaynon Magazine nga nakabase sa Iloilo. Kag amo ining kabangdanan sang akon pagbista: sa Nakatundan lamang ang mayor nga bumalasa sang ila mga sinulatan kag indi diri sa ila ginhalinan.

            Si Roullo, nga subong nagapuyo sa banwa sang Banga, may yara sang programa sa Radyo DXKI nga gintigulohan, "Mga Binalaybay Hiligaynon" kon sa diin nagtungod sya bilang Guest Broadcaster sang nasambit nga waragwagan sang 1990's. Nangin pamaagi man ato agod makilal-an sya nga manunolat sa Hiligaynon kaupod sa iya pagtungod bilang Provincial Information Officer.

            Nagahandum man ako nga kon tani may yara sang pamantalaan nga maghatag ligwa diri sa South Cotabato agod mabalhag ang mga nanuhaytuhay nga mga balasahon kag mangin dalan man agod matib-ong ang nagahungak-hungak apang nagaulhot nga panulatan sang Probinsiya.

ANG MGA MANUNOLAT SA HILIGAYNON NIYAN SANG SOUTH COTABATO

      Daku nga bulig man nga dumangat ang kalibutan sa dalagan sang teknolohiya nga naghatag na panahon sa mga manunolat nga magbalhag sang ila mga sinulatan sa Facebook, Blog, Twitter kag sa iban pa ng social media networks. Ilabi na subong nga yara sa pandemya, madamo man sang mga nagasulat nga ginbunghalitan sang ila lingaw kag bungho ang social media.

         Indi lamang sa South Cotabato ang may mga paindis-indis sa pagsulat sa Hiligaynon kag Kinaray-a, pati sa Tacurong, Isulan, may yara man!

          Sang Abril 30, ginapaggua sang Cotabato Literary Journal ang Pinasahi nga Isyu sa Hiligaynon, nga nagsilbi nga ligwa sang mga sinulatan sa pulong Hiligaynon sa Rehiyon Dose. Ini gintangkop sang Sumalakdag nga Mamantala kag premyado nga mga manunolat nga sanday Dr. John Iremil Teodoro kag Jude Ortega.

            

         Sang 1980's yara ang manunolat nga si Romeo Roullo nga nabantala sa Hiligaynon Magazine kag tagdaog sang mga Padya gikan sa "Quin Baterna Literary Contest," "Tumandok '79," "YUHUM Magazine Contest," kag "Paindis-indis sa Hari sang Binalaybay," kag katapu man sang Sumakwelan Iloilo Inc. Sa pagkakaron, nagasulat gihapon sya ugaling wala ini mabalhag bangod sa nga nagsirado ang Hiligaynon Magazine.

        Si Generoso Opulencia, isa ka beterano, retirado nga propesor, kag Home Life Magazine Poetry Winner, isa man sa may daku nag nawong pag-abot sa panulatan sang Probinsiya. Ginabasa sa bug-os nga pungsod sang iya binalaybay nga "Ars Poetica." Nagasulat sya sa Kinaray-a kag Hiligaynon. Ang iya "Ay Na Lang," "Oras sang Panira," "Hinakop nga Haiku," "Four Kinaray-a Poems," mabasa sa CLJ kag gumua sa Mantala: A Quarterly Journal of Philippine Literature sang 1997.

        Tagdaog sang Ikaduha nga Padya ang sugilanon nga "Ang Paborito ni Daddy" ni Nal Jalando-on gikan sa Koronadal sa Jimmy Balacuit Awards sang 2016 sa Iligan National Writers Workshop. Sya isa man na published writer. Ang nasambit nga sugilanon nabantala sa CLJ sang 2016.

      May yara sang duha ka manunodlo nga tagdaog sa Peter's Prize sa idalom sang The Peter Solis Nery Foundation For Hiligaynon Literature and the Arts Inc. nga sanday Nilyn Gamuza Pacariem para sa Labing Malip-ot nga Sugilanon Panghamtong kag Alvin Larida para sa Sugilanon Pangbata. Si Larida nagdaog man sa Nagabagatnanong Sugilanon, paindis-indis nga ginorganisar sang Manug-isa South Cotabato Writers Association sang Tnalak Festival. Sila mga published writer man sa Hiligaynon kag ang nangin balay sang ila mga obra amo man ang Cotabato Literary Journal. Ang Nabagatnanong Sugilanon Paindis-indis sa Pagsulat sang Sugilanon, ginhiwat sang tuig 2019.

      Nagdaog man ang "Ang Maambong Nga Lalaki," ni Adrian Medina Pregonir sa Hiligaynon, Kinaray-a, and Aklanon Flash Fiction Competition sang Kasingkasing Press. Ang kalabanan sa iya mga obra nga nabalhag sa mga antolohiya subong sang Liwayway, TLDTD: Biannual Journal for Filipino Poets, Dx Machina: Pandemic Literature sang UP Diliman, CCP Ani, nasulat sa Filipino kag nalubad gid sa Hiligaynon. May yara man sya sang duha ka zine sa Hiligaynon nga "Hiligaynon Poetry Easy Recipes," kag "Kuyaphaw."

        Sang 2020, nagsakdag sang paindis-indis sa pagsulat sang salaysay ang Manug-isa South Cotabato Writers Association nga gintigulohan, "Lip-ot: South Cotabato Hiligaynon and Kinaray-a Micro Essay Writing Contest," nga gindumalahan nanday Jude Ortega kag Dr. Noel Pingoy. Ang tagdaog sa nasambit nga paindis-indis amo si Rexcel Samulde, mamalaybay kag manalaysay, sa iya obra nga "Daddy." Sya tagdaog man sa Lagulad Prize, isa ka tuigan nga paindis-indis sa Salaysay nag ginasakdag sang CLJ. Amo man sa Hiwaga SOX-Wide Essay Contest kag Palangga SOX-Wide Poetry Contest.

              Yara man ang duha ka sagad kag hangkilan nga mga mandudula ukon playwright nga nagasulat man sa Hiligaynon nga sanday Jim Raborar kag Annaliz Cabrido. Si Raborar amo ang Direktor kag si Cabrido amo ang Managing Director kag resident Playwright sang Apat sa Taglamig, isa ka hubon pangteatro sa Koronadal. Ang ila mga piyesa ginbelada indi lamang sa Pilipinas kondi pati man sa gwa sang pungsod ilabi na sa Incheon Bilingual Theatre Festival amo man sa Virgin Labfest. 

            Sang 2018 sa South Cotabato Children's Writing Contest, nagdaog ang sugilanon pangbata ni Jennie Arado, isa ka manalaysay kag manunolat gikan sa Koronadal,  nga "Ang Dako nga Yahong Sang Batchoy." Ang nasambit nga sugilanon igabalhag bilang Children's Book sa idalom sang Aklat Alamid.

            

            Sa amo man nga paindis-indis, nagdaog man ang sugilanon pangbata nga "Ang Libro ni Jay-ar," ni John Dominic Arellano nga ginbun-ag sa Norala, South Cotabato. Sya isa ka Certified Public Accountant, mamalaybay kag nabalhag man nga manunolat. Sya man awtor sang zine nga "Hide and Seek."

           Yara man sa ikadose nga gua (Issue 12) sang Cotabato Literary Journal ang mga binalaybay sang paghigugma nanday Larry Illich N. Souribio nga dakong Bololmala, Tupi, para sa iya obra nga "#ReminderParaKayFuture" nga nasulat sa South Cotabato Hiligaynon Variant. Kaupod sini si Melissa Barientos sang Polomolok sa iya binalaybay nga "Kaagi."

            

            May sugilanon sang kakugmat kag kahadlok man nga nasulat sa Hiligaynon nga gumua sa CLJ Issue 14. Amo ang "Koronadal Horror Story" ni Matt S.F. Jones nga ginbun-ag sa England nga nagdaku sa Banwa sang Banga.

        Ang "Diin na si Simo?" ni Allan Ace Dignadice isa man ka matahum nga sugilanon nga ginbantala sang Cotabato Literary Journal. Si Dignadice gikan sa Koronadal kag bumulutho subong sa MSU bilang BS Electronics Engineering. Si Dignadice, isa sa mga sagad nga manunolat sa rehiyon.

    

            Kaangot sa akon ginhambal sa nahauna nga bahin sining balasahon, sang Abril 30 sang sini nga tuig, nagpaggua sang Pinasahing Isyu ang Cotabato Literarary Journal. Gintangkop sini ang mga nanuhaytuhay nga mga obra sa Hiligaynon sang mga manunolat diri sa Rehiyon. Gani, bilang manunolat man sa Hiligaynon diri sa Probinsiya, daku man ang akon kalipay sa pagpanikasug ni Jude Ortega kag agod mapatin-ad ang nagaluko kag nagahangak lang nga bwas damlag sang panulatan.

            Yara man ang Sulat SOX nga nakaagom sang 19k Like sa Facebook nga nangin balay sang mga luyag mabantala ang ila sinulatan kag nagadugang man sa paghatag kalingawan kag pagpasanyog sang panulatan.

            

            Ginsakdagan ang nasambit nga isyu sang premyado nga manunolat nga si Dr. Teodoro sang De La Salle University. Nagpahiwat man si Dr. John sang TAHAD: Hiligaynon Creative Nonfiction Workshop nga ginasalihan nanday Doren John Bernasol, Alvin Larida kag Adrian Medina Pregonir, nga naghalin tanan sa South Cotabato.

            Sa ginpaggua nga isyu sang CLJ, may yara sang 11 ka Binalaybay kag ang 5 ka umalamot sa Binalaybay naggikan sa South Cotabato, sanday: Nilyn Pacariem, Generoso Opulencia, Adrian Medina Pregonir, Philip Jay Leano kag Rexcel Samulde. 4 man ang nagsulat nga Dinalayday nga amo nanday Samulde, Wilma Barcelona kag Yves Tedera.

      Sa pangumpisa ni Jude Ortega, iya ginpaathag nga dapat hatagan sang importansya kag igtalupangod ang aton panulatan. Kinahanglan gihapon naton makig-angot sa gamot sang aton ginhalinan nga Nakatundan. Dugang pa nya, kinahanglan naton palanggaon ang aton kaugalingon nga kultura kag tukibon ang matahom naton nga maragtas. 

            

             Ang nasambit nga isyu, akon napanganinaw nga isa ato ka matahom nga pagsugod agod mahimulat kag mahimutad naton ang aton kaugalingon nga banas paagi sa paghatag sang ligwa sa nagkalainlain nga inagihan sang mga manunolat. Natampad man sa akon hisayud nga ang pagsulat, bilang pinanong ukon kolektibo nga balatyagon sang mga manunolat, nagpasandig kag naghatag bubon agod salumon sang kadungganan sang panulat. 

         Kon tani mas magdamo ang maghatag pagtamod kag pag-apresyar sa aton Panulatan kag mga pamantalaan nga magbalhag sang mga balasahon, mga paindis-indis nga maghatag ligwa sa pagpahungaid sang nagapanago nga hunahuna kag mga manunolat mga magpangusog sa paglusong kag pagtakas sa takas sang sini nga sahi sang taliambong.

            

    Indi lingaw-lingaw ang ginabilin nga kinaadman sang pagsulat busa isa ka makabilinggan nga palanublion sang kultura nga nagapakilala sang aton pagkatawohanon.

      Wala ako nagatuo nga wala sang bwas damlag. Ang tanan nga butang may yara sang pamanagbanag kag kasisidmon. Kag subong sining Panulatan sa Hiligaynon diri sa Probinsya, magaagumud ang panahon nga ini paulhuton kag magpanglinti ang mga panganod agod hatagan sang kapuslanan ang amat-amat nagatuhaw nga amomokol sa sagingan.

                

(Ang poster sa taas gikan sa Manug-isa kag ang mga laragway gikan kay Louie Pacardo)